Шмуэль Йосеф Агнон
| Шмуэль Йосеф (ШаЙ) Агнон | |
| ивр. שמואל יוסף עגנון | |
.jpg) | |
| Туған кездегі есімі |
Шмил-Йосэф Чачкес |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері |
Бучах, Галисия, Аустрия-Венгрия |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Шығармалардың тілі | |
| Марапаттары | |
Шмуель Йосеф (ШаЙ) Агнон (туғ. Шмил-Иосэф Чачкес, ивр. שמואל יוסף עגנון, ағылш. Shmuel Yosef (S.Y.) Agnon; 17 шілде 1888, Бучах, Галисия, Аустрия-Венгрия — 17 ақпан 1970, Иерусалим, Израиль) — израильдік жазушы, жазушы, ақын, 1966 жылғы «Еврей халықтық мотивтерінен рухтандырылған оқиғаның терең түпнұсқа өнері үшін» әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты. Ол Израиль атынан шыққан Нобель сыйлығының бірін алған алғашқы лауреаты. Ол иврит және идиш тілдерінде жазды.
1920 жылдардың аяғында Агнон өзінің ең маңызды шығармасын, 1931 жылы жарық көрген екі томдық «Үйлену тойының балдахины» (הכנסת כלה, «Хахнасат калла») романын жазды. Бұл қулық-сұмдыққа толы романды өзінің үш қызына күйеу мен дүние табу үшін Шығыс Еуропаны кезіп жүрген кедей хасидтің шытырман оқиғаларын баяндайды. «Үйлену тойының балдахинында» әзіл мен ирония жанашырлықпен үйлеседі, бұл жалпы Агнон шығармашылығына тән.
Оның тағы бір негізгі шығармасы – Шығыс Еуропадағы туған қаласына барған еврей туралы баяндайтын «Түнгі қонақ» (אורח נטה ללון, «Ореах ната лалун», 1937). Бір кездері дәстүрлі ғылым мен тақуалық орталығы болған қала қазір мәдени және әлеуметтік алауыздықтан зардап шегеді.
1953—1962 жылдары Агнон шығармаларының толық жинағы сегіз том болып шықты. 1966 жылы Нелли Сакс Агнонмен бірге «Үйлену тойының балдахины» және «Түнгі қонақ» романдары үшін әдебиет бойынша Нобель сыйлығын алды.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оның шын есімі Шмуэль Йосеф Халеви Чачкес. 1888 жылы 17 шілдеде қазіргі Украинаның бір бөлігі болып табылатын Австро-Венгрия империясының провинциясы Галисиядағы Бучах шағын қаласында дүниеге келген. Оның әкесі Шолом Мордехай Халеви Чачкес, тері саудасымен айналысқан, раввиндық білім алған және чорткиандық хасид болған[1][2]. Агнонның анасы тумысында Эстер Фарб, көп оқыған әйел болған. Оның анасы жағынан атасы, көпес Иегуда Фарб жоғары білімді болған және жас Агнонға үлкен әсер еткен[3].
Балалық шағында алған білім Агнонның көптеген шығармаларының тақырыптары мен сюжеттерінен көрінді. Жас Агнон хедерге (бастауыш мектеп) барды, сонымен қатар әкесі мен жергілікті раввиннің жетекшілігімен Талмудты оқыды. Агнон жасөспірім кезінде белсенді сионист болды.
Ол жергілікті газетте жарияланған алғашқы поэтикалық шығармаларын иврит және идиш тілдерінде жазды. 18 жасында Агнон еврей газетінде жұмыс істеу үшін Львовқа келді, 1907 жылы ол Палестинадағы Яффаға саяхат жасады, ал бір жылдан кейін ол Иерусалимге көшті. Ол кезде ол еврей сотының хатшысы және әртүрлі еврей кеңестерінде қызмет етті. 1909 жылы Агнон «Тастанды әйелдер» (עגונות, «Агунот») повесін басып шығарды, оның тақырыбын кейінірек өзінің әдеби лақап атымен («Агнон» еврей тілінде «тасталған» дегенді білдіреді) пайдаланды. 1924 жылдан бастап «Агнон» жазушының ресми тегіне айналды.
1912 жылы Агнон Еуропаға оралып, Берлинде тұрақтады, онда ол классиктерді зерттеді, еврей әдебиеті бойынша лекциялар оқыды, жеке иврит сабақтарын берді және ғылыми кеңесші болды. Бірге теолог және философ Мартин Бубер, Агнон дәстүрлері мен астарлы хасидизм ізбасарларының астарлы әңгімелерін жинады. Сонымен қатар, Агнон мен Бубер «Юде» («Jude») журналының негізін қалады.
Берлинде Агнон еврей баспагері Залман Шокенмен кездесті, ол 1915 жылы Агнон еврей әдебиетінің антологиясын редакциялау шартымен оған әдеби шығармашылықты зерттеу үшін бес жылдық стипендия берді. Уақыт өте келе Шокен Берлинде негізінен Агнонның шығармаларын басып шығаратын өзінің жеке баспасын құрды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде әскери қызметтен босатылу үшін Агнон 1916 жылы шақыру комиссиясынан өткенге дейін көп темекі шеккен, дәрі ішкен және бірнеше апта бойы аз ұйықтап, нәтижесінде ол әскердің орнына ауыр бүйрек ауруымен госпитальге түседі.
1919 жылы ол Эстер Маркске үйленді, әкесінің келіспеушілігіне қарамастан, рәсімді атақты раввин И.Я.Вайнберг өткізді. Эстер Маркс, психоаналитик Эрих Фроммның әйелі Фрида Рейхманның немере әпкесі еді[4]. Үйленгеннен соң өмірге қыз бен ұл келді. Соғыс пен оның зардаптарына байланысты Агнон 1924 жылы ғана Иерусалимге оралды. Осы уақытқа дейін Палестина Британдық мандатындағы аумаққа айналды. 1927 жылы ол Иерусалимнің Талпиот деген жеріне қоныстанды. 1929 жылғы араб көтерілісі кезінде оның үйі тоналды, кейін өзіне жаңа үй салып, өмірінің соңына дейін сонда тұрды.
Агнонның жазбалары 1930 жылдардың басында неміс тілінде кеңінен жарияланған, бірақ осы кезеңдегі көптеген кітаптар Палестинада жазылған. 1938 жылы фашистер Шокеннің баспасын жауып тастағанда, кәсіпкер Тель-Авивке көшіп, Агнон шығармаларын басып шығаруды жалғастырады. Екінші дүниежүзілік соғыстың соңында Шокен Нью-Йоркте өзінің баспасының филиалын ашып, Агнонның кітаптарын ағылшын тілінде шығара бастады, содан кейін жазушы дүниежүзілік даңққа ие болды.
Агнонның шығармашылығымен танысқан ықпалды американдық сыншы Эдмунд Уилсон жазушыны 1950 жылдардың аяғында әдебиет бойынша Нобель сыйлығына үміткер ретінде ресми түрде ұсынды. Алайда, Агнон 1966 жылға дейін Нобель сыйлығын алған жоқ: бұл сыйлық оған «еврей халықтық мотивтерінен шабыттанған терең түпнұсқалық әңгіме өнері үшін» берілді. Агнонмен бірге ол Нелли Сакс те Нобель сыйлығын алды. Нобель комитетінің үндеуінде «Үйлену тойының балдахины» мен «Түнгі қонақ» ерекше атап өтілді. Агнон Нобельдік дәріс оқымады, бірақ табыстау рәсіміндегі қысқа сөзінде ол Талмудтың және басқа да діни еврей кітаптарының оның жұмысына әсерін ерекше атап өтті.
Өмірінің соңғы жылдарында Агнон Израильде өзіндік ұлттық идолға айналды. Иерусалимнің Талпиот төңірегінде құрылыс жұмыстары басталғанда, мэр Тедди Коллек Агнонның үйінің жанына: «Тыныштық сақтаңыз! Агнон жұмыс істейді» деген арнайы белгі қоюды бұйырды.
Оның үлкен танымалдылығына қарамастан, Агнон өзінің оқырмандары азайып бара жатқанын сезді. Ол жазған адамдардың едәуір бөлігі Екінші дүниежүзілік соғыстың газ камераларында қайтыс болды және жазушыға жас буын оның шығармашылығында көрініс тапқан дәстүрлі мәдени құндылықтарға бей-жай қарағандай көрінетін. Ол 1970 жылы 17 ақпанда Иерусалимде жүрек талмасынан қайтыс болды. Ол Иерусалимдегі Зәйтүн тауында (Елеон) жерленген.
Нобель сыйлығынан басқа, Агнон басқа да марапаттарға ие болды, соның ішінде беделді Тель-Авив Бялик сыйлығы (1935 және 1951), Усышкин сыйлығы (1950) және Израиль сыйлығы (1950 және 1958). Сонымен қатар, жазушы Америкадағы Еврей теологиялық семинариясының, Иерусалимдегі Еврей университетінің және АҚШ -тың Колумбия университетінің құрметті дипломдарымен марапатталды. 1962 жылы Агнон Иерусалимнің құрметті азаматы болып сайланды. Қазіргі уақытта Агнон ең көрнекті еврей жазушыларының бірі болып саналады.[5]
Естелік
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1981 жылы Израильде Шмуэль Агнонға арналған пошта маркасы шығарылды.
Шмуэль Агнон бейнеленген пошта маркасы 1995 жылы Антигуа мен Барбуда поштасы шығарды.
Жазушының туған жері Бухач қаласында оның құрметіне ол туған көше атауы өзгертілді, туған үйіне мемориалдық тақта орнатылып, ескерткіш орнатылды, Агнон әдеби орталығы ашылды[6].
Библиография
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Сабан жесірлері (Агунот, 1908)
- Жазушы повесті (Агадат га-Софер, 1919)
- Үйлену тойы балдахины (Күйеуге беру; Hachnasat Kalah, 1931)
- Қарапайым оқиға (Сиппур Пашут, 1935)
- Түнгі қонақ (Oreach Natah Lalun, 1937)
- Атастырылғандар (Шевуат Эмуним, 1943)
- Жақында (Темол Шилшом, 1945)
- Идо және Эйнам (Идо ве-Энам, 1950)
- Сноптар (1963)
- Шира (Шираг, 1971)
- Істер кітабы (Сефер ха-Маасим, 1941; 1953)
- Кешірім туралы әңгімелер (1967)
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Studies in modern Jewish literature (стр. 215)
- ↑ Translating Israel: contemporary Hebrew literature and its reception in America (стр. 86)
- ↑ Агнонның нағашы ата-әжесі — Гитл Рейзя Фарб Мұрағатталған 16 сәуірдің 2012 жылы. және Иегуда Фарб Мұрағатталған 16 сәуірдің 2012 жылы.
- ↑ Зоя Копельман «История создания романа „Путник, зашедший переночевать“». Басты дереккөзінен мұрағатталған 17 тамыз 2016.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 4 қыркүйек 2016.
- ↑ "https://www.britannica.com/biography/S-Y-Agnon Мұрағатталған 26 наурыздың 2019 жылы."
- ↑ Аґнон повернувся до рідного Бучача у бронзі. Басты дереккөзінен мұрағатталған 28 желтоқсан 2017.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 27 желтоқсан 2017.
Сілтемелер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Агнон Шмуэль Иосеф — Электрондық еврей энциклопедиясының мақаласы
- Ш.Ю.Агнонмен аудио сұхбат (1966) (идиш)
- «Тыныштық сақтаңыз! Агнон жұмыс істейді». Иерусалимдегі Ш.И.Агнон үй-мұражайы туралы.